Էական շեղումներ 2019-2022 թթ․ հակակոռուպցիոն բարեփոխումների ռազմավարությունից

Извините, этот текст доступен только на данных языках: “Армянский”.

Հայաստանի կառավարությունը 2019 թվականին հաստատել էր հակակոռուպցիոն բարեփոխումների ռազմավարության ու միջոցառումների 2019-2022 թթ․ ծրագիրը:

Հակակոռուպցիոն ռազմավարության հիմնական նպատակն է «կոռուպցիայի դեմ պայքարի ոլորտում ՀՀ կառավարության հռչակած հայեցակարգային կանխադրույթների ու սկզբունքների հետևողական կենսագործումը, այդ թվում՝ կոռուպցիան ծնող պատճառների վերհանումը և դրանց վերացումը, կոռուպցիայի նկատմամբ հասարակության և հանրային ծառայողների անհանդուրժողական վերաբերմունքի սերմանումը և տարածումը, կոռուպցիայի համատարած և շարունակական նվազեցումը»։

Ինչ վերաբերում է գործողությունների ծրագրին, ապա դրանով նախատեսվում էին նաև մի շարք փոփոխություններ իրավապահ համակարգում, որոնք, սակայն, կամ չեն իրականացվել, կամ էլ նախատեսվածից այլ կերպ են իրականացվել: Մասնավորապես, առկա են որոշակի թերություններ դատախազության հետ կապված և էական շեղումներ ռազմավարությունից՝ որոշ հանցագործությունների քննչական ենթակայության սահմանման հարցերում:

Դատախազություն

Ռազմավարությամբ ու գործողությունների ծրագրով նախատեսված էր ստեղծել դատախազության հակակոռուպցիոն վարչություն, ինչպես նաև ներդնել դատախազների ու դատախազների թեկնածուների բարեվարքության ստուգման մեխանիզմ: Ու թեև դա տեխնիկապես իրականացվեց, առկա են որոշակի էական բացեր։

Մասնավորապես՝ թեև օրենքով նախատեսվել է, որ դատախազությունում ստեղծվում է հակակոռուպցիոն կոմիտեի կողմից իրականացվող մինչդատական քրեական վարույթի օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող ստորաբաժանում, որևէ կերպ չեն նախատեսվել դրա անկախության լրացուցիչ երաշխիքներ։

Այսպիսով, որևէ կերպ նախատեսված չէ, որ գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալները չեն կարող ցուցումներ տալ հակակոռուպցիոն այդ ստորաբաժանման դատախազներին, կամ որ այդ ցուցումները տալու լիազորությունը նեղացված կամ սահմանափակված է։ Նման կարգավորումը խիստ անհրաժեշտ է հակակոռուպցիոն գործերի օրինականությունը հսկող դատախազների՝ անկախ և անկաշկանդ գործելու համար։

Ընդ որում, նման կարգավորումը չէր հակասի դատախազության՝ միասնական համակարգ լինելու ու գլխավոր դատախազի կողմից ղեկավարվելու մասին սահմանադրական նորմին, քանի որ այդ նորմը չի ենթադրում, որ դատախազություն ղեկավարելը ներառում է դատախազներին ցուցումներ տալու անսահման լիազորություն։ Հակառակ պարագայում՝ հակասահմանադրական կլիներ քրեադատավարական օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, որով դատախազին իրավունք է վերապահվում որոշակի դեպքերում չկատարելու վերադաս դատախազի ցուցումները։

Ավելին՝ նույնական սահմանադրական կարգավորում կա նաև Ուկրաինայի սահմանադրությունում, որը, սակայն, չի խանգարել այդ երկրի օրենսդրությամբ ամրագրել, որ գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալները ընդհանրապես չեն կարող ցուցումներ տալ հակակոռուպցիոն դատախազներին կամ ոլորտը համակարգող տեղակալին։ Ընդ որում, այդ երկրում գլխավոր դատախազը հակակոռուպցիոն դատախազներին նույնիսկ վարչակազմակերպչական բնույթի ցուցումներ կարող է տալ միայն ոլորտը համակարգող տեղակալի համաձայնությամբ, որը նշանակված է հատուկ ընթացակարգով և օժտված է անկախությամբ։

Խնդիր է նաև այն, որ ի տարբերություն Հակակոռուպցիոն կոմիտեի քննիչների, որոնք նշանակվում են լուրջ մրցույթ անցնելուց հետո, այդ քննիչներին վերահսկող դատախազության հակակոռուպցիոն ստորաբաժանման դատախազները նշանակվելու են առանց մրցույթի՝ գլխավոր դատախազի հայեցողական որոշումներով։

Այնինչ, Հայաստանում արդեն առկա է դատախազությունում հատուկ մրցույթով որոշակի մասնագիտացմամբ դատախազների ու գլխավոր դատախազի՝ ոլորտը համակարգող տեղակալի նշանակման փորձ։ Խոսքը ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձմանն ուղղված գործառույթներ իրականացնող դատախազների ու այդ գծով գլխավոր դատախազի տեղակալի մասին է։

Ու թեև այդ դատախազների վերաբերյալ կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը տալու է բարեվարքության վերաբերյալ եզրակացություններ, այդ եզրակացությունները տեսնելու է միայն գլխավոր դատախազը։ Այսինքն, այդ ստորաբաժանումում բարեվարք դատախազների նշանակումը միայն մեկ անձի՝ գլխավոր դատախազի կամքից է կախված լինելու։

Այս առումով իր մտահոգություններն է բարձրացրել նաև Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը (OECD):

Ինչպես նշվեց, դատախազությունում օրենքով ստեղծվելու է հակակոռուպցիոն մասնագիտացված ստորաբաժանում, որի դատախազները պետք է անցնեն բարեվարքության ստուգում։ Սակայն օրենքով որևէ կերպ չի սահմանվում, որ Հակակոռուպցիոն կոմիտեում քննվող գործերի օրինականության հսկողությունը պետք է իրականացնեն հենց այդ ստորաբաժանման դատախազները։ 

Քրեական դատավարության և դատական օրենսգրքերով սահմանվում է, որ կոռուպցիոն գործերը պետք է քննեն միայն Հակակոռուպցիոն կոմիտեի քննիչներն ու Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորները, սակայն նույնը, ցավոք, չկա դատախազության մասով։

Այնինչ՝ եթե դատախազությունում ստեղծվում է առավել անկախ ու բարեվարքության ստուգում անցած հակակոռուպցիոն ստորաբաժանում, ապա տրամաբանական է, որ ամրագրվի, որ կոռուպցիոն հանցագործությունների քննության օրինականության հսկումը կարող են անել միայն այդ ստորաբաժանման դատախազները։ 

Վաղարշ Աղաբեկյան

Դանիել Իոաննիսյան

«Իրազեկ քաղաքացիների միավորում»