- 26 Դեկտեմբերի, 2019
- Ժողովրդավարություն եվ մարդու իրավունքներ

Հայաստանն ազատազրկման վայրերում ամենափոքր թվով անչափահաս դատապարտյալ ունեցող երկրներից է. այս պատկերը վերջերս արձանագրեց Հայաստան ժամանած ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամի (UNICEF) ներկայացուցիչ Տանյա Ռադոչայը:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 86-րդ հոդվածը սահմանում է այն պատժատեսակները, որոնք կարող են նշանակվել անչափահասների նկատմամբ, դրանք են՝
1) տուգանք,
2) հանրային աշխատանքներ,
3) կալանք,
4) որոշակի ժամկետով ազատազրկում:
Ինչպես տեղեկանում ենք ՀՀ ոստիկանության ներկայացրած վիճակագրությունից, 2018թ. Հայաստանում հանցագործություն է կատարել 324 անչափահաս, նրանցից դատապարտվել են 70-ը, որոնցից 2-ը՝ աղջիկ: Դատապարտված անչափահասների դեպքում որպես պատիժ մեծ մասամբ ընտրվել է ազատազրկումը. հանցագործությունների ուղիղ կեսն արվել է Երևանում:
Ինչպես 2017-ին, այնպես էլ 2018-ին անչափահաս դատապարտյալների մեծ մասը դատապարտվել է սեփականության դեմ ուղղված հանցագործությունների համար:
Ըստ էության՝ պետությունը պետք է անչափահասների կողմից կատարված հանցագործություններին առավել մեղմ մոտեցում ցույց տա: ՀՀ քրեական օրենսգրքում նշվում է, որ առաջին անգամ ոչ մեծ կամ միջին ծանրության հանցանք կատարած անչափահասը կարող է ազատվել քրեական պատասխանատվությունից, եթե, ըստ դատարանի, նրա ուղղվելը հնարավոր է դաստիարակչական բնույթի հարկադրանքի միջոցների կիրառմամբ:
Անչափահասներն առավել զգայուն են կիրառվող պատժատեսակների, դրանց բնույթի, կիրառման ձևի և այլ հանգամանքների նկատմամբ: Ազատությունից զրկելը բացասաբար է անդրադառնում անչափահասի զարգացման, սոցիալականացման գործընթացի վրա: Հետևաբար խիստ կարևոր ու անհրաժեշտ են անչափահաս դատապարտյալների հետ տարվող վերասոցիալականացման աշխատանքները, որոնք ենթադրում են հոգեբանամանկավարժական, տնտեսական, բժշկական, իրավաբանական և կազմակերպչական միջոցների համալիր, երկարատև գործընթաց:
Այն ուղղված է դատապարտյալին անհրաժեշտ հմտություններով զինելուն և պատժի կրումից հետո դեպի հասարակություն վերադարձին:
Ըստ ՀՀ քրեական օրենսգրքի՝ անչափահաս դատապարտյալները պահվում են չափահասներից առանձին: Նրանց համար պետությունը պարտավորված է ստեղծել բարենպաստ կենցաղային պայմաններ: Հայաստանում անչափահասների համար նախատեսված է «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկը, որտեղ նրանք իրենց պատիժը կարող են կրել մինչև 21 տարեկանը:
Վերասոցիալականացման գործընթացը փաստացի սկսվում է անչափահաս դատապարտյալի ազատազրկման վայր հայտնվելու առաջին օրվանից և շարունակվում պատժի կրման ողջ ընթացքում: Այս ամենի նպատակը սոցիումից կտրված անձին՝ այդ դեպքում անչափահաս դատապարտյալին, պատրաստելն է պատժի կրումից հետո կրկին մուտք գործել հասարակություն՝ դառնալու դրա լիարժեք անդամ։
Ի թիվս տարվող մի շարք աշխատանքների, անչափահաս դատապարտյալների հետ 2019թ․ սեպտեմբերից անցկացվում է նաև հանրակրթական ծրագիրը: Այն իրականացվում է Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից հաստատված կարգով, որի շրջանակում աշակերտներն ուսումնասիրում են ճիշտ նույն առարկաները, ինչ հանրակրթական դպրոցներում:
«Իրավական կրթության և վերականգնողական ծրագրերի իրականացման կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից այս ծրագիրը վերջին անգամ իրականացվել է 2015 թվականին. այս պահին այն անցկացվում է 3 ՔԿՀ-ներում՝ Աբովյան, Արմավիր և Նուբարաշեն: Հանրակրթության ծրագրին մասնակցում է ընդհանուր առմամբ 10 դատապարտյալ: Դասավանդող ուսուցիչների խոսքով՝ երբեմն կարիք է լինում նրանց հետ տարվող աշխատանքները մեկնարկել տառեր սովորելուց:
Այս հրապարակումը պատրաստվել է Եվրոպական միության և «Բաց հասարակության հիմնադրամներ – Հայաստան» կազմակերպության ֆինանսական աջակցությամբ։ Հրապարակման բովանդակությունն արտահայտում է միայն «Իրազեկ քաղաքացիների միավորման» տեսակետը, այլ ոչ Եվրոպական միության և «Բաց հասարակության հիմնադրամներ – Հայաստան» կազմակերպության դիրքորոշումը։